1- در مورد صبر و یاری گرفتن از خداوند و آزمایش سوره بقره آخر آیه 151 تا 157
فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُوا لِی وَلا تَکْفُرُونِ (١٥٢)
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (١٥٣)
وَلا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لا تَشْعُرُونَ (١٥٤)
وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الأمْوَالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ (١٥٥)
الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ (١٥٦)
أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ (١٥٧)
پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و سپس شکر نعمت من بجای آرید و کفران نعمت مکنید .
ای اهل ایمان در پیشرفت کار خود صبر و مقاومت پیشه کنید و به ذکر خدا و نماز توسل جوئید که خدا یاور بردباران است .
کسی که در راه خدا کشته شد مُرده نپندارید بلکه او زنده ی جاوید است و لیکن شما این حقیقت را درنخواهید یافت .
و البته شما را به سختی ها چون ترس و گرسنگی و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازمائیم و بشارت و مزده ی آسایش از آن سختی ها صابرانراست .
آنانکه چون به حادثه سخت و ناگوار دچار شوند صبوری پیش گرفته گویند ما به فرمان خدا آمده و بسوی او رجوع خواهیم کرد .
آن گروه مخصوص درود و الطاف الهی و رحمت خاصّ خداوند و آنها به حقیقت هدایت یافتگانند .
2- در مورد پیروی نکردن از شیطان و دستور شیطان و دعوت شیطان به زشتکاری سوره بقره آخر آیه 167 تا 169
یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الأرْضِ حَلالا طَیِّبًا وَلا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ (١٦٨)
إِنَّمَا یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لا تَعْلَمُونَ (١٦٩)
ای مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه را بخورید و پیرو وسوسه های شیطان نشوید که البّته او دشمن آشکاری برای شماست .
این دشمن است که به شما دستور بدکاری و زشتی می دهد و بر آن می گمارد که سخنانی از روی نادانی به خدا نسبت دهید .
3- در مورد غذاهای حرام و گوشت خوک و خون و مردار و غذاهای بی نام خداوند سوره بقره آخر آیه 171 تا 173
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ (١٧٢)
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلا عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (١٧٣)
ای اهل ایمان روزی حلال و پاکیزه ای که ما نصیب شما کردیم بخورید و شکر خدای را بجا آرید و تنها سپاس او گوئید اگر شما خالص خدا را می پرستید .
به تحقیق حرام گردانید خدا بر شما مُردار و خون و گوشت خوک را و هر چه را که به اسم غیر خدا کشته باشند پس هر کس به خوردن آنها مُحتاج شود در صورتی که به آن تمایل نداشته از اندازه ی سدّ رمق نیز تجاوز نکند گناهی بر او نخواهد بود که به قدر احتیاج صرف کند محقّقاً خدا آمرزنده و مهربانست .
4- در مورد شرایط نیکوکاری واقعی نمودن سوره بقره آخر آیه 176 تا 177
لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلائِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (١٧٧)
نیکوکاری بدان نیست که روی به جانی مشرق یا مغرب کنید ( چه این چیز بی اثری است ) ( این آیه ردّ بر یهود و نصاری است ) لیکن نیکوکار کسی است که به خدای دو عالم و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و دارائی خود را در راه دوستی خدا به خویشان و یتیمان و فقرا و رهگذران و گدایان بدهد و هم در آزاد کردن بندگان صرف کند و نماز بپا دارد و زکات مال به مستّحق برساند و با هر که عهد بسته به موقع وفا کند و در کارزار و سختی ها صبور و شکیبا باشد و به وقت رنج و تعب صبر پیشه کُند . کسانی که بدین اوصافند آن ها به حقیقت راستگویان عالم و آن ها پرهیزکارانند .
5- در مورد حکم قصاص و دیه گرفتن سوره بقره آخر آیه 177 تا آخر 179
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأنْثَى بِالأنْثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ (١٧٨)
وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الألْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (١٧٩)
ای اهل ایمان حُکم قصاص کشتگان چنین معیّن گشت که مرد آزاد در برابر آزاد و بنده را در مقابل بنده و زن را به جای زن قصاص توانید کرد و چون صاحب خون از قاتل که برادر دینی اوست بخواهد درگذرد بدون و یا بگرفتن دیه کاری است نیکو پس دیه را قاتل در کمال رضا و خشنودی ادا کند در این حکم تخفیف و آسانی امر قصاص و رحمت خداوندی است پس از این دستور هر که از آن سرکشی کند و به قاتل ظلم و تعدّی روا دارد او را عذاب سخت خواهد بود .
خردمندان ! حکم قصاص برای حفظ حیات شماست تا مگر از قتل یکدیگر بپرهیزید .
6- درمورد وصیت کردن واجب قبل از مرگ سوره بقره آخر آیه 179 تا آخر 180
کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالأقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ (١٨٠)
دستور داده شد که چون یکی از شما را مرگ فرا رسد اگر دارای متاع دنیاست وصیت کند برای پدر و مادر و خویشان به چیزی شایسته عدل ، این کار سزاوار مقام پرهیزکاران است .
7- در مورد آداب روزه داشتن سوره بقره آخر آیه 182 تا 185
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (١٨٣)
أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (١٨٤)
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (١٨٥)
بر شما نیز فرض گردیده روزه داشتن چنانچه اممِ گذشته را فرض شد و این دستور برای آنست که پاک و پرهیزگار شوید .
روزهائی به شماره ی معیّن روزه دارید « تمام ماه رمضان » و هر کس از شما مریض باشد یا مسافر به شماره ی آن روزهای غیر ماه رمضان روزه دارد و کسانیکه روزه را به زحمت و مشقّت توانند داشت « چون پیرمردان و زنان حامله و شیرده و غیره » عوض هر روز فدا دهند آن قدر که فقیر گرسنه ای سیر شود و هر کس بر نیکی بیفزاید « بیش از یک گرسنه سیر کند » این بسیار برای او بهتر است و بی تعلّل روزه داشتن شما از هر کار بهتر خواهد بود اگر فوائد بیشمار این عمل را بدانید
ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است برای هدایت بشر و برای راهنمائی و امتیاز خق از باطل پس هر کس دریابد ماه رمضان را باید روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر باشد به شماره ی آنچه روزه خورده است از ماه های دیگر روزه دارد که خداوند برای شما حُکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته تا اینکه عدد روزه را تکمیل کرده و خدا را به عظمت یاد کُنید که شما را به دین اسلام هدایت فرمود باشد که این نعمت بُزرگ سپاس گزارید .
8- در مورد ماهی که قران در آن نازل شده است سوره بقره آخر آیه 184 تا 185
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (١٨٥)
ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است برای هدایت بشر و برای راهنمائی و امتیاز حق از باطل پس هر کس دریابد ماه رمضان را باید روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر باشد به شماره ی آنچه روزه خورده است از ماه های دیگر روزه دارد که خداوند برای شما حُکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته تا اینکه عدد روزه را تکمیل کرده و خدا را به عظمت یاد کُنید که شما را بدین اسلام هدایت فرمود باشد که این نعمت بزرگ سپاس گزارید .
9- در مورد نزدیک بودن خداوند به آدمیان سوره بقره آخر آیه 185 تا 186
وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (١٨٦)
چون بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پُرسند بدانند که من به آنه نزدیک خواهم بود هر که مرا خواند دعایش اجابت کنم پس بایست دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند تا به سعادت راه یابند .
10- در مورد معاشرت با زنان در ماه رمضان سوره بقره آخر آیه 186 تا 187
أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنْکُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (١٨٧)
برای شما در شب های ماه رمضان معاشرت با زنان خود حلال شد که ان ها جامه ی ستر و عفاف شما و شما نیز لباس عفّت آن ها هستیدو خدا چون دانست که شما در کار معاشرت زنان به نافرمانی نفس خود در ورطه ی گناه می افکنید لذا از حکم حرمت « مواقعه در شب های رمضان » درگذشت و گناه شما را بخشید از اکنون در شب رمضان رواست که با زن ها به حلال مباشرت کنید و از خدا آنچه مقدّر فرموده بخوابید و بخورید و بیاشامید تا خطّ سپیدی روز از سیاهی شب در سپیده دم پدیدار گردد پس روزه را به پایان رسانید تا اوّل شب و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید این احکام حدود دین خداست زنهار در آن راه مخالفت مپوئید خدا آیات خود را این گونه برای مردم بیان دارد باشد که پرهیزکار شوند .
11- در مورد رشوه سوره بقره آخر آیه 187 تا آخر 188
وَلا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (١٨٨)
مال یکدیگر را بناحق مخورید و کار را به محاکمه قضات نیفکنید که به وسیله رشوه و زور پاره مال مردم را بخورید با اینکه شما بطلان دعوی خود میدانید.
12- در مورد انفاق در راه خدا سوره بقره آخر آیه 194 تا آخر 195
وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (١٩٥)
و از مال خود در راه خدا خرج کنید لیکن نه به حد اسراف و خود را به مهلکه و خطر در نیفکنید و نیکی کنید که خدا نیکوکاران را دوست دارد .
13- در مورد سر تراشیدن در مکه و اعمال حاجیان سوره بقره آخر آیه 195 تا آخر 196
وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ وَلا تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّى یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ ذَلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ (١٩٦)
همه اعمال حج و عمره را برای خدا بپایان رسانید اگر ترس و منعی پیش آید فرستادن قربانی را که کاری سهل است بجای آرید و سر متراشید تا آنگاه که قربانی شما به محل ذبح برسد پس هر کس که بیمار باشد یا دردسر شود که سر بتراشد از آن فدا کند به روزه داشتن یا صدقه کردن یا ذبح گوسفند پس از آنکه منع و ترس برطرف شود هر کس از عمره تمتع به حج بازآید هر چند مسیر و مقدور است از جنس شتر و گاو و گوسفند آنجا قربانی کند و هر کس به قربانی تمکن نیافت سه روز در حج روزه بدارد هفت روز هنگام مراجعت که ده روز تمام شود و این عمل برای کسی است که اهل شهر مکه نباشد ای بندگان به این احکام عمل کنید و از نافرمانی خدا بترسید و بدانید که عذاب خدا سخت است .
14- ماه هایی که حج در آن معین شده است سوره بقره آخر آیه 196 تا آخر 197
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَلا فُسُوقَ وَلا جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ یَا أُولِی الألْبَابِ (١٩٧)
حج در ماههای معین است " شوال ، ذی قعده و ده روز اول ذی حجه " پس هر که را حج واجب شود بایست آنچه میان زن و شوهر رواست ترک کند و کار ناروا " مانند دروغ ، مجادله ، بد گویی و گفتن لاوالله ، بلی والله " را ترک کند و شما هر کار نیک کنید خدا برآن آگاه است و توشه تقوی برای راه آخرت برگیرید که بهترین توشه این راه تقوی است و از من بپرهیزید و خدا ترس شوید ای صاحبان خرد و ادراک .
15- در مورد کسب معاش و معامله کردن در زمان حج سوره بقره آخر آیه 197 تا آخر 198
لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلا مِنْ رَبِّکُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِنْ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ (١٩٨)
باکی نیست که شما در هنگام حج کسب معاش کرده از فضل خدا روزی طلبید پس آنگاه که از عرفات بازگشتید در معشر ذکر خدا کنید و بیاد او باشید که خدا شما را از آنکه گمراهی کفر بودید براه هدایت آورد .
16- در مورد انفاق در راه خداوند را اول از پدر و مادر و خانواده خود شروع کنید سوره بقره آخر آیه 214 تا آخر 215
یَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالأقْرَبِینَ وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ (٢١٥)
ای پیامبر از تو پرسند که در راه خدا چه انفاق کنیم بگو هر چه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادرو خویشان و یتیمان و فقیران و راهگذران رواست و هر نیکی که بجا آرید خدا بر آن آگاه است .
17- در مورد حکم شراب و قمار سوره بقره آخر آیه 218 تا آخر 219
یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَیَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ (٢١٩)
ای پیامبر از تو از حکم شراب و قمار می پرسند بگو در این دو گناه بزرگی است و سودهایی است مردم را لیکن زیان گناه بیشتر از سود آنها است و نیز میپرسند تو را چه در راه خدا انفاق کنند بگو آنچه زاید بر ضروری زندگانی است خدا آیات خود را بدین روشنی برای شما بیان کند باشد که عقل و اندیشه بکار بندید .
18- انفاق در راه خداوند نه همه مال خود سوره آخر آیه 219 تا آخر 220
فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْیَتَامَى قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لأعْنَتَکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (٢٢٠)
" هر چه انفاق کنید خالص برای خدا باشد تا به حقیقت " برای آسایش دنیا و آخرت خود انفاق کنید ولی نه همه مال خود ببخشید تا در دنیا به رنج افتید و نه بخل ورزید تا از ثواب آخرت بی بهره مانید " و نیز از تو بپرسند از تو که با یتیمان چگونه رفتار کنند جواب ده که به اصلاح حال و مصلحت مال آنها بکوشید بهتر است " تا آنها را بی سرپرست بگذارید " و اگر با آنها آمیزش کنید رواست که برادران دینی هستید و خدا آگاه است از آنکه در کار آنان افساد و نادرستی کند و آنکه اصلاح و درستی ورزد خدا در امر یتیمان کار را برای شما آسان گرفت و اگر میخواست کار را بر شما سخت گرفتی که او به هر کار تواناست .
19- زن مومن کنیزکی بهتر از زن آزاد مشرک میباشد و با زن مشرک ازدواج نکنید سوره بقره آخر آیه 220 تا آخر 221
وَلا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلأمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَلا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّى یُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَلَوْ أَعْجَبَکُمْ أُولَئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ یَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (٢٢١)
و با زنان مشرک ازدواج مکنید تا ایمان آورند و همانا کنیزکی مومنه بهتر از زن آزاد مشرک است هر چند از حسن او به شگفت آیند و زن مدهید مردان مشرک را مگر آنکه ایمان آورند که بنده مومن بسی بهتر از آزاد مشرک است هر چند از مال و جمالش به شگفت آئید مشرکان شما را از راه جهل و ضلالت به اتش دوزخ خوانند و خدا از راه لطف و مرحمت به بهشت و مغفرت دعوت کند و خداوند برای مردم آیات خویش بیان فرماید باشد که هشیار و متذکر شوند .
20- زن ندهید مرد مشرک و با زن مشرک ازدواج نکنید سوره بقره آخر آیه 220 تا آخر 221
وَلا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلأمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَلا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّى یُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَلَوْ أَعْجَبَکُمْ أُولَئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ یَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (٢٢١)
و با زنان مشرک ازدواج مکنید تا ایمان آورند و همانا کنیزکی مومنه بهتر از زن آزاد مشرک است هر چند از حسن او به شگفت آیند و زن مدهید مردان مشرک را مگر آنکه ایمان آورند که بنده مومن بسی بهتر از آزاد مشرک است هر چند از مال و جمالش به شگفت آئید مشرکان شما را از راه جهل و ضلالت به اتش دوزخ خوانند و خدا از راه لطف و مرحمت به بهشت و مغفرت دعوت کند و خداوند برای مردم آیات خویش بیان فرماید باشد که هشیار و متذکر شوند .
21- در مورد حیض و عادت شدن زنان سوره بقره آخر آیه 221 تا آخر 222
وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ وَلا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (٢٢٢)
و میپرسند از عادت شدن زنان بگو آن رنجی است برای زنان در ان حال حیض از مباشرت آنان دوری کنید تا آنکه پاک شوند چون پاک شدند از آنجا که خدا دستور داده به آنها نزدیک شوید هماناخدا آنان را پیوسته به درگاهش توبه و انابه کنند و هم پاکیزگان دور از هر آلایش را دوست میدارد .
22- در زمان عادت شدن زنان از آنجائیکه خداوند دستور داده بر آنان وارد شوید و نزدیکی کنید سوره بقره آخر آیه 221 تا آخر 223
وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ وَلا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (٢٢٢)
نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لأنْفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (٢٢٣)
و میپرسند از عادت شدن زنان بگو آن رنجی است برای زنان در ان حال حیض از مباشرت آنان دوری کنید تا آنکه پاک شوند چون پاک شدند از آنجا که خدا دستور داده به آنها نزدیک شوید هماناخدا آنان را پیوسته به درگاهش توبه و انابه کنند و هم پاکیزگان دور از هر آلایش را دوست میدارد .
زنان کشتزار شمایند برای کشت به آنها نزدیک شوید هر گاه مباشرت آنان خواهید و برای ثواب ابدی چیزی پیش فرستید و از خدا بترسید و بدانید که نزد خدا خواهید رفت و ای رسول مژده ده مومنان را .
23- زنهار نام خداوند را هدف سوگندهای خود نکنید تا حق مردم را پایمال کنید سوره بقره آخر آیه 223 تا آخر 225
وَلا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لأیْمَانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (٢٢٤)
لا یُؤَاخِذُکُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَکِنْ یُؤَاخِذُکُمْ بِمَا کَسَبَتْ قُلُوبُکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ (٢٢٥)
و زنهار نام خدا را هدف سوگندهای خود مکنید تا آنکه بدین غرض از حقوقی که مردم را بر شماست برائت جوئید و خود را پرهیزگار و مصلح میان مردم قلمداد نمائید بترسید که خدا راست و دروغ مردم را شنوا و نیک و بدخلق را می شنود خدا از سوگندهای لغو شما را مواخذه نکنند و لیکن مواخذه می کند به آنچه در دل دارید و خدا آمرزنده و بردبار است .
24- در مورد طلاق غیابی بعد از چهار ماه و ده روز و درمورد شوهر کردن زنان بعد از سه پاکی سوره بقره آخر آیه 225 تا آخر 228
لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَاءُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (٢٢٦)
وَإِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (٢٢٧)
وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَلا یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَکْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِی أَرْحَامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذَلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلاحًا وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (٢٢٨)
آنانکه با زنان خود یلاء کنند " سوگند بر ترک مباشرت آنها خورند " چهار ماه انتظار کشند اگر بازگشتند خدا آمرزنده و مهربان است و اگر عزم طلاق کردند خدا به گفتار و کرارشان شنوا و داناست و زنان مطلقه از شوهر کردن خودداری کنند تا سه پاکی بر آنها بگذرد و حیض یا حملی که خدا در رحم آنها آفریده کتمان نکنند اگر بخدا و روز قیامت ایمان دارند و شوهران آنها حق دارند که آنها را به زنی خود باز رجوع دهند اگر نیت خیر و سازش دارند " نه آزار و ناسازگاری" و زنان را برشوهران حقوقی مشروعی است چنانچه شوهران را بر زنان لیکن مردان را بر زنان افزونی برتری خواهد بود و خدا بر هر چیز توانا و به همه ی امور عالم داناست .
25- در مورد طلاق رجعی سوره بقره آخر آیه 228 تا آخر 229
الطَّلاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَانٍ وَلا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَیْتُمُوهُنَّ شَیْئًا إِلا أَنْ یَخَافَا أَلا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا فِیمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ (٢٢٩)
طلاقی که شوهر در آن رجوع تواند کرد دو مرتبه است پس آنگاه که طلاق داد یا رجوع و نگهداری زن کند به خوشی و سازگاری یا رها کند به نیکی و خیراندیشی و حلال نیست که چیزی از مهر آنان بجور گیرید مگر بترسند که حدود دین خدا را راجع به احکام ازدواج نگاه ندارند پس اگر بترسید که حدود احکام خدا در این مورد رعایت نشود در چنین صورت رواست که زن از مهر خود برای اخذ طلاق چیزی به شوهر بخشد این احکام حدود دین خداست از آن سرکشی مکنید کسانیکه از احکام خدا سرپیچند آنها به حقیقت خود ستمکارانند .
26- در مورد سه طلاقه شدن زنان سوره بقره آخر آیه 229 تا آخر 232
فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْکِحَ زَوْجًا غَیْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا أَنْ یَتَرَاجَعَا إِنْ ظَنَّا أَنْ یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ یُبَیِّنُهَا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (٢٣٠)
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلا تَتَّخِذُوا آیَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنَ الْکِتَابِ وَالْحِکْمَةِ یَعِظُکُمْ بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ (٢٣١)
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ یَنْکِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَیْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذَلِکَ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کَانَ مِنْکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِکُمْ أَزْکَى لَکُمْ وَأَطْهَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (٢٣٢)
پس اگر زن را طلاق سوم داد روانیست که ان زن و شوهر بار دیگر رجوع کنند تا اینکه زن به دیگری شوهر کند اگر آن شوهر دوم زن را طلاق داد زن با شوهر اول که طلاق داده توانند بزوجیت باز گردند اگر گمان برند که از این پس احکام خدا را راجع به امر ازدواج نگاه خواهند داشت این است احکام خدا که برای مردم دانا بیان میکند هر گاه زنان را طلاق دادید بایستی تا نزدیک بپایان زمان وعده او را به سازگاری در خانه نگاه دارید و یا به نیکی رها سازید و روانیست که آنها را به آزار نگهدارید تا بر آنان ستم کنید " یعنی تعدی به حقوق و کابین آنها کنید " هر کس چنین کند همانا بر خود ستم کرده است و آیات خدا را فسوس و سخریه نگیرید و بیاد آرید نعمت خدا را که به شما لطف فرمود و خصوص نعمت بزرگ کتاب آسمانی و حکمت الهی را که به شما فرستاد تا شما را به پند و اندرز آن بهره مند گرداند و خدا ترس باشید و بدانید خدا بر همه چیز آگاه است و چون زنان را طلاق دادید و زمان عده آنها تمام شد نباید آنها را از شوهر کردن بازدارید هر گاه به طریق مشروع به ازدواج مردی تراضیکنند بدین سخن پند گیرد هر کس که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده این دستور برای تزکیه نفوس شما بهتر است و نیکوتر چه آنکه خدا به مصلحت شما داناست و شما خیر و صلاح خود نمیدانید .
27- مادر باید فرزند خود را دو سال تمام شیر دهد سوره بقره آخر آیه 232 تا آخر 233
وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلا وُسْعَهَا لا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (٢٣٣)
مادران باید دو سال تمام فرزندان خود را شیر دهند آنکه خواهد فرزند را شیر تمام دهد و به عهده صاحب فرزند ( پدر ) است که خوراک و پوشاک مادر را به حد متعارف دهد و هیچکس را تکلیف جز اندازه طاقت نکنند نباید مادر در نگهداری فرزند به زیان افتد و نه پدرش از متعارف برای کودک متضرر شود و اگر کودک را پدر نبود ورثه باید در نگاهداری او به متعارف قیام کنند پس اگر زن و شوهر به رضایت خاطر و صوابدید هم شیر گرفتن طفل را اختیار کنند هر دو را رواست و اگر خواهید که غیر مادران فرزندان را شی دهند در صورتیکه مادر را حقوق به متعارف دهید آن هم روا باشد و از خدا بترسید و بدانید که خدا از کردار شما آگاه است .
28- مردانی که بمیرند باید زنانشان چهار ماه و ده روز صبر کنند و بعد شوهر کنند سوره بقره آخر آیه 233 تا آخر 234
وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ (٢٣٤)
و مردانی که بمیرند و زنان شان زنده مانند باید مدت چهار ماه و ده روز از شوهر کردن خودداری کنند پس از پایان این مدت گناهی نیست بر شما که آنها در حق خود کاری شایسته کنند " یعنی با دیگران ازدواج کنند " خداوند از کردارشان آگاه است .
29- زنانی که به آنها مباشرت و نزدیکی نکرده اید نصف مهریه تعلق میگیرد سوره بقره آخر آیه 235 تا 237
لا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ (٢٣٦)
وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکَاحِ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (٢٣٧)
باکی نیست بر شما اگر طلاق دهید زنانی را که با آنها مباشرت نکرده اید و مهری مقرر نداشته اید و ولی آنها را به چیزی بهره مند سازید دارا به قدر خود و نادار به اندازه ی خویش به بهره ای شایسته ی او که این سزاوار مقام نیکوکاران است و اگر زنهائی را طلاق دهید پیش از آنکه با آنها مباشرت کرده باشید در صورتی که بر آنان مهر مقرر داشته اید بایستی که نصف مهری را که تعیین کرده اید به آنها بدهید مگر آنکه آنها خود یا کسی که امر نکاح بدست اوست درگذرند و اگر درگذرید به تقوی و خداپرستی نزدیکتر است و فراموش نکنید برتریهائی را که در نیکوئی به یکدیگر است خدا به هر کار نیک و بد شما آگاه است .